ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਅੱਜ ਦਾ ਦਿਹਾੜਾ 29 ਦਸਬੰਰ

1704-1888 ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ੧੧,੧੨,੧੩ ਪੋਹ ੧੮੮੮ ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਤੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੁੰਦਿਆਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸ਼ਹੀਦੀ ਜੋੜ ਮੇਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਵਕਤ ਚਾਹੇ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਸੱਜਣ ਹੀ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ । ਪਰ ਥੋੜੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਇਥੇ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲੀ ਸੰਗਤ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਗਈ।ਮੁੱਢਲੇ ਦੌਰ ਵਿਚ ਲੰਗਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵੀ ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ, ਮੈਣ ਦੁਆਬ ਦੀ ਸੰਗਤ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੰਗਤ ਦੁਆਰਾ ਸਾਂਝੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਸੀ । ਪਟਿਆਲਾ ਭੁਝੰਗੀ ਸਭਾ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇਸ ਵਕਤ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਸੰਗਤ ਦੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ , ਦੋ ਵਜੇ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਦੇ ਕੜਾਹੇ ਗਰਮ ਕਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ , ਉਹ ਦਿਨ ਚੜ੍ਹਨ ਤੱਕ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਨੌਜਵਾਨੀ ਦਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਮੁਖ ਇਸ ਸ਼ਹੀਦੀ ਜੋੜ ਮੇਲੇ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਕੇ ਅਟੁਟ ਲੰਗਰ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। 1705 ਮੁਕਤਸਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ (ਮੁਕਤਸਰ) ਦੀ ਲੜਾਈ ਜਾਂ ਖਿਦਰਾਣੇ ਦੀ ਢਾਬ ਦੀ ਲੜਾਈ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 29 ਦਸੰਬਰ 1705 (29 ਪੋਹ) ਨੂੰ ਹੋਈ ਸੀ। 1704 ਵਿੱਚ, ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਮੁਗਲਾਂ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਹਿਯੋਗੀ ਫੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਵਧੀ ਹੋਈ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਦੌਰਾਨ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ 40 ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਬੇਦਾਵਾ (ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਦਾ ਤਿਆਗ) ਦੀਆਂ ਚਿੱਠੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਉਹ ਪਿੰਡ ਝਬਾਲ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ ਜਿੱਥੇ ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਔਰਤ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਉਜਾੜੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ।ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਦੇ ਨਾਲ 40 ਅਨੰਦਪੁਰ ਵਾਲੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਲਈ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਆਏ। ਉਹ ਖਿਦਰਾਣੇ ਦੀ ਢਾਬ ਨੇੜੇ ਮੁਗਲਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਮੁਗਲਾਂ ਨਾਲ ਲੜੇ ਅਤੇ ਅਗਲੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜੰਗ ਦੇ ਬਾਅਦ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਮਰ ਰਹੇ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਲੱਭ ਕੇ, ਉਸਨੂੰ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬੇਦਾਵਾ ਦੇ ਪੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪਾੜ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਅਸੀਸ ਦਿੱਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਨਾਮ ਮੁਕਤਸਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਹੈ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਪੂਲ। ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਚ ਗਈ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅੰਗ ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਰਹੀ। ਮਾਘੀ ਦਾ ਮੇਲਾ ਹਰ ਸਾਲ ਪਵਿੱਤਰ ਨਗਰੀ ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਚਾਲੀ ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 1925 ਬੱਬਰ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਕੋਟ ਫਤੂਹੀ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਕਬੂਲ ਕੀਤੀ।